Ο όρος σχολικός εκφοβισμός είναι γνωστός στη διεθνή επιστημονική ορολογία ως bullying. Είναι η κατάσταση στην οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά μεταξύ μαθητών. Τα φαινόμενα αυτά λαμβάνουν χώρα εντός και εκτός σχολείου. Σκοπός της συμπεριφοράς αυτής είναι η επιβολή και πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου.

Ο τρόπος που εκδηλώνεται ο σχολικός εκφοβισμός διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Τα μικρότερα παιδιά εκφράζονται περισσότερο με το σώμα τους, ενώ τα μεγαλύτερα χρησιμοποιούν περισσότερο τις λεκτικές εκφράσεις και σταδιακά πιο  συγκαλυμμένες μορφές επιθετικότητας, όπως η υπονόμευση και η απομόνωση. Επίσης, τα αγόρια συνήθως είναι πιο προκλητικά και σωματικά επιθετικά, ενώ τα κορίτσια πιο έμμεσα. Το βασικό στοιχείο είναι πάντα η επιθετικότητα προς τους αδύναμους, με σκοπό την επαναλαμβανόμενη τρομοκράτηση τους.

Ωστόσο η σχολική βία και ο εκφοβισμός δεν αφορά μόνο τους μαθητές που αλληλοεπιδρούν, δηλ. αυτοί που ασκούν τη βία και αυτοί που τη βιώνουν. Επιπλέον αφορά και τους παρατηρητές. Όσοι είναι μπροστά στο περιστατικό αλλά και όσοι γνωρίζουν την ύπαρξη του εκφοβισμού και σιωπούν.

Σύμφωνα με μελέτη της Εταιρίας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου, το 30% περίπου των μαθητών έχει βιώσει κάποια μορφή σχολικού εκφοβισμού. Οι πρωταγωνιστές είναι συχνότερα τα αγόρια, τόσο ως θύτες όσο και ως θύματα. Το δυσάρεστο επίσης είναι ότι τα ποσοστά αυτά καταδεικνύουν ανοδική πορεία.

Μορφές σχολικής βίας

Η εμφάνιση της βίας στο σχολικό πλαίσιο έχει κυρίως τις εξής μορφές.

Σωματική βία: χειρονομίες, σπρωξίματα, ξυλοδαρμοί, σκίσιμο ρούχων κ.α

Λεκτική βία: βρισιές, φραστικές επιθέσεις,  ρατσιστικά σχόλια, διάδοση ψευδούς φήμης, γελοιοποίηση, σαρκασμοί, κοροϊδίες κ.α.

Ψυχολογική – Συναισθηματική βία : αποκλεισμός από παρέες και ομάδες, εκβιασμοί, περιθωριοποίηση, απομάκρυνση φίλων. Επίσης, σκόπιμη απομόνωση του μαθητή, ανάθεση δυσάρεστων ή ταπεινωτικών καθηκόντων και ρόλων.

Σεξουαλική βία: λεκτική παρενόχληση, ανεπιθύμητα αγγίγματα, άσεμνες πράξεις και προτάσεις, προσβλητικά μηνύματα, μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου κ.α.

Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyberbullying): διάδοση ψευδών φημών ή ανάρτηση ντροπιαστικών φωτογραφιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αποστολή απειλητικών μηνυμάτων, βίντεο ή εικόνων που εξευτελίζουν και ταπεινώνουν τον μαθητή.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία ραγδαία εξέλιξη του ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Η κύρια απειλή που αντιμετωπίζουν οι μαθητές από τον εκφοβισμό μέσω του διαδικτύου είναι ότι οποιοσδήποτε μπορεί να τον πραγματοποιήσει χωρίς την ανάγκη να αντιμετωπίσει απευθείας το θύμα του. Δεν απαιτείται ιδιαίτερη δύναμη ή ταχύτητα· αρκεί ένας υπολογιστής και η επιθυμία να προκαλέσει φόβο.

Αίτια και Επιπτώσεις

Τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού, η οικογενειακή του κατάσταση, οι κοινωνικές επιρροές που δέχεται, το κλίμα στο σχολείο, το εκπαιδευτικό σύστημα, η στάση των γονιών και των εκπαιδευτικών έναντι της βίας, καθώς και ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης, είναι κρίσιμοι παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς.

Τα χαρακτηριστικά των μαθητών που πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού είναι κυρίως: Η ανασφάλεια, η έλλειψη αυτοπεποίθησης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση καθώς και η δυσκολία κοινωνικοποίησης. Αντίθετα οι θύτες είναι συνήθως ευέξαπτοι, επιθετικοί και παρορμητικοί. Συχνά έχουν και οι ίδιοι βιώσει βία ή εκφοβισμό.

Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε βραχυχρόνιες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τα θύματα, καθώς και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τους θύτες. Πιο συγκεκριμένα, το παιδί που υποφέρει από εκφοβισμό χάνει την αυτοπεποίθησή του, αναπτύσσει ανασφάλεια και νευρικότητα. Αυτό οδηγεί σε διάσπαση της προσοχής του στο σχολείο, μείωση της ακαδημαϊκής του απόδοσης και αίσθηση αποτυχίας. Τα παιδιά που είναι στόχος του εκφοβισμού συχνά υποφέρουν από κατάθλιψη και εμφανίζουν απροθυμία ή διστακτικότητα να παραβρεθούν στο σχολείο.

Στην Ελλάδα δυστυχώς οι προσπάθειες αντιμετώπισης του φαινομένου δεν έχουν ακόμα την απαιτούμενη οργάνωση και συχνότητα. Τα προγράμματα Σχολικής Διαμεσολάβησης αποτελούν πολύτιμο εργαλείο πρόληψης του φαινομένου της σχολικής βίας και των συγκρούσεων. Είναι χρέος μας, ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί, να προσφέρουμε στα παιδιά μας ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον. Ως αποτέλεσμα θα μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν ως προσωπικότητες χωρίς φόβο αλλά με σεβασμό.