Προγράμματα Σχολικής Διαμεσολάβησης.

Η εμφάνιση αυξημένων πράξεων βίας σε σχολεία σε όλο τον κόσμο, την τελευταία δεκαετία,  έχει συγκεντρώσει την προσοχή της κοινωνίας στη σχολική βία. 

Εκτεταμένα στοιχεία δείχνουν ότι τα περιστατικά βίας και τα πειθαρχικά προβλήματα  στα σχολεία, θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των μαθητών και την ποιότητα της  εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ορισμένα από τα προβλήματα και τις προκλήσεις που  αντιμετωπίζουν τα σχολεία σήμερα είναι: Εκφοβισμός, καταστροφές, ρατσισμός και  προκαταλήψεις, ανεπίλυτες και παρατεταμένες συγκρούσεις μεταξύ μαθητών, πρακτικές  κοινωνικού αποκλεισμού (λόγω αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, εξωτερικής  εμφάνισης κ.α.) 

Οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες στο σχολικό περιβάλλον όπως και στην κοινωνία.  Είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφορών μεταξύ των μαθητών. Πολλές φορές  μπορεί να οφείλονται σε μία παρεξήγηση και μπορούν να επιλυθούν με καλή επικοινωνία.  Ωστόσο, μπορεί να είναι και βαθιά ριζωμένες και να οφείλονται σε υπερβολικό άγχος,  απογοήτευση, αντίθετες ή μη αποδεκτές απόψεις και αξίες, προσωπικά προβλήματα κ.α. Εάν  δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και με σωστό τρόπο θα αυξηθούν και θα κλιμακωθούν. Τα  προγράμματα σχολικής διαμεσολάβησης παρέχουν τα εργαλεία και τις δεξιότητες  επίλυσής τους χωρίς βία ή τιμωρητικό χαρακτήρα. Ένα καλό σχολείο δεν σημαίνει ότι  δεν βιώνει συγκρούσεις, αλλά ότι είναι σε θέση να τις διαχειριστεί αποτελεσματικά και  εποικοδομητικά, δημιουργώντας τελικά ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον  μάθησης. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι εκπαιδευτικοί και οι διευθυντές του σχολείου  να έχουν λάβει την κατάλληλη επιμόρφωση για το πως μπορούν να ανταποκριθούν, ώστε να  φέρουν θετικές αλλαγές και να ελαχιστοποιήσουν τυχόν επιπτώσεις. 

Προγράμματα Σχολικής Διαμεσολάβησης 

Η σχολική διαμεσολάβηση αποτελεί μια εναλλακτική διαδικασία ειρηνικής επίλυσης  των συγκρούσεων και πρόληψης των περιστατικών βίας, που αντικαθιστά το πειθαρχικό  σύστημα τιμωρίας. Διεξάγεται μεταξύ των διαφωνούντων μαθητών και του μαθητή – διαμεσολαβητή, οι οποίοι μέσα από το διάλογο, προσπαθούν να επιλύσουν τη διαφορά τους. Βασικές αρχές της διαμεσολάβησης είναι η εθελοντική συμμετοχή των μερών, η  εμπιστευτικότητα της διαδικασίας, ο σεβασμός και η ουδετερότητα του διαμεσολαβητή.

Η εφαρμογή προγραμμάτων σχολικής διαμεσολάβησης έχει ως στόχο, σε πραγματικές  συνθήκες, να ενδυναμώσει τους εκπαιδευόμενους στη διαχείριση και την αποτελεσματική  επίλυση των συγκρούσεων, των αρνητικών συναισθημάτων τους, την ενεργητική ακρόαση και άλλες σημαντικές δεξιότητες για την κοινωνική ζωή, σε μία κρίσιμη αναπτυξιακή  περίοδο. Επιπρόσθετα, αυξάνουν την ικανότητα ανάληψης ευθυνών, αναπτύσσουν  συναισθηματική νοημοσύνη, μειώνουν την «στοχοποίηση» και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Με τη χρήση εναλλακτικών και εποικοδομητικών ιδεών θα καταλήξουν στην επιλογή της  βέλτιστης επιλογής, έτσι ώστε η σύγκρουση να τερματιστεί και τα μέρη να είναι  ικανοποιημένα με ένα «win – win» αποτέλεσμα. Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα εφαρμογής προγραμμάτων Σχολικής Διαμεσολάβησης στα σχολεία σήμερα.

Η διαδικασία της διαμεσολάβησης ξεκινά με το αίτημα του μαθητή που βιώνει το  περιστατικό ως θύμα, στο κουτί διαμεσολάβησης του σχολείου. Κατά την έναρξη της  διαδικασίας, οι διαμεσολαβητές καλωσορίζουν τα μέρη, συστήνονται και εξηγούν τον ρόλο  τους. Στη συνέχεια παρουσιάζουν τις αρχές και τους κανόνες της διαδικασίας και ζητούν τη  δέσμευση των μερών ότι συμφωνούν να τα σεβαστούν. Το επόμενο βήμα είναι τα μέρη να  μιλήσουν για το περιστατικό, οι διαμεσολαβητές ζητούν να μάθουν σχετικά με το τι συνέβη  και βοηθούν τα μέρη να μιλήσουν για την εξεύρεση ικανοποιητικής λύσης στη διαφωνία  τους, χωρίς να παίρνουν το μέρος κανενός. Εάν υπάρξει συμφωνία, θα υπογράψουν το  πρακτικό επίτευξης της συμφωνίας και θα λάβουν ένα αντίγραφο. 

Τα οφέλη για τους μαθητές που θα γίνουν σχολικοί διαμεσολαβητές είναι πολλαπλά και  μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξή τους σε πολλούς τομείς. Πιο συγκεκριμένα με την εφαρμογή προγραμμάτων Σχολικής Διαμεσολάβησης αποκτούν: 

• Ικανότητες διαπραγμάτευσης: Εκπαιδεύονται και αναπτύσσουν διαπραγματευτικές  ικανότητες, όπως η ενεργητική ακρόαση, η κατανόηση των αναγκών και των συναισθημάτων των συμμαθητών και η εύρεση εναλλακτικών επίλυσης των  προβλημάτων. Αυτές οι ικανότητες είναι χρήσιμες στη ζωή αλλά και στην  επαγγελματική σταδιοδρομία αργότερα. 
• Αυξημένη κοινωνική ευαισθησία: Κατανοούν καλύτερα τις ανθρώπινες σχέσεις και τις  δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι άλλοι, αποδέχονται την διαφορετικότητα, αναλογίζονται τις πράξεις τους, ενισχύουν το αίσθημα του ανήκειν, της ασφάλειας  και της εμπιστοσύνης. Αυτή η κοινωνική ευαισθησία ενισχύει την επικοινωνία και  την κατανόηση. 
• Αυξημένη αυτοπεποίθηση: Η παροχή βοήθειας στην επίλυση των προβλημάτων, αυξάνει την αίσθηση αυτοπεποίθησης και την πίστη στις ικανότητές τους.
• Συμβολή στην ειρηνική επίλυση διαφορών: Συντελώντας στη διαδικασία της ειρηνικής  επίλυσης διαφορών, βοηθούν άλλα παιδιά να αντιμετωπίσουν συγκρούσεις με  εποικοδομητικό τρόπο, κάτι πολύτιμο για την κοινότητα και την κοινωνία. 

Σημαντικά τα οφέλη και για τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στα προγράμματα  σχολικής διαμεσολάβησης όπως η χρήση δεξιοτήτων διαμεσολάβησης για διαχείριση των  συγκρούσεων, αλλά και η καλύτερη διαχείριση και των δικών τους συναισθημάτων. Η  ικανοποίηση που νιώθουν από την συμμετοχή τους στην αποτελεσματική επίλυση των  συγκρούσεων καθώς και των σημαντικών συζητήσεων που κάνουν με επίκεντρο το σχολείο.  Τέλος η χαρά και η ικανοποίηση για την βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. 

Τέλος τα οφέλη για τη σχολική μονάδα είναι η δημιουργία πυρήνων πρόληψης στο σχολικό  περιβάλλον, η μείωση των συγκρούσεων και η πρόληψη της βίας. Επίσης η αλλαγή στάσεων  και συμπεριφορών σε ένα πιο ήρεμο περιβάλλον και τελικά η βελτίωση του σχολικού  κλίματος. 

Στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων σχολικής διαμεσολάβησης  συντελεί η δικτύωση των σχολείων που υλοποιούν τα προγράμματα καθώς υπάρχει  αλληλοϋποστήριξη, ανταλλαγή καλών πρακτικών και καινοτόμων ιδεών, από διαφορετικά  σχολικά πλαίσια που εφαρμόζουν κοινές δράσεις. Απαραίτητη επίσης είναι και η εμπλοκή  του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων με τρόπο ενισχυτικό και υποστηρικτικό. Η διάδοση  και προώθηση του θεσμού είναι αναγκαία για την εγκαθίδρυση ενός πιο ειρηνικού και  δημοκρατικού κλίματος στα σχολεία. 

Σε πολλές χώρες του εξωτερικού, η σχολική διαμεσολάβηση έχει θεσμοθετηθεί, με  αποτέλεσμα τη μείωση των συγκρούσεων και των περιστατικών βίας στο σχολικό  περιβάλλον. Στην Ελλάδα, δυστυχώς δεν είναι ακόμα ικανοποιητικός ο αριθμός των  σχολείων που εφαρμόζουν προγράμματα σχολικής διαμεσολάβησης. Το 2016 ξεκίνησαν  σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης την υλοποίηση προγραμμάτων σχολικής διαμεσολάβησης, αλλά δυστυχώς από το 2019 η πανδημία του κορονοϊού ανέκοψε  την προώθηση και την εφαρμογή του θεσμού. Ωστόσο, μαθητές και εκπαιδευτικοί που  συμμετείχαν σε προγράμματα σχολικής διαμεσολάβησης θεωρούν τη διαμεσολάβηση  ως τον αποτελεσματικότερο τρόπο διαχείρισης και αντιμετώπισης των συγκρούσεων  στο σχολείο.